Keçmiş zamanın bitmiş forması (The Past Perfect Tense)

Düzəldilməsi: Keçmiş zamanın bitmiş forması to have köməkçi felinin keçmiş zaman qeyri-müəyyən forması (had) və əsas felin keçmiş zaman feli sifəti (Participle II) vasitəsi ilə düzəldilir.

I had rejected.                                 We had rejected.

You had rejected.                           You had rejected.

He/she had rejected.                      They had rejected.

Bu zaman formasının sual şəklini düzəltmək üçün köməkçi feli (had) mübtədadan əvvələ keçirmək, inkar formasını düzəltmək üçün isə köməkçi feldən sonra not inkar ədatını işlətmək lazımdır.

Had I rejected?                         I had not rejected.

Had you rejected?                   You had not rejected.

Had he/she rejected?              He/ she had not rejected.

Had we rejected?                    We had not rejected.

Had you rejected?                   You had not rejected.

Had they rejected?                  They had not rejected.

Keçmiş zamanın bitmiş formasının inkar - sual şəkli aşağıdakı kimidir:

Had we not rejected?

Had you not rejected? 

Had I not rejected?

Bu zaman formasının qısa şəkilləri belədir:

They`d rejected.

We hadn`t rejected.

Hadn`t I rejected?

    İşlədilməsi: Keçmiş zamanın bitmiş forması aşağıda göstərilmiş hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir:

1. Keçmişdə müəyyən bir vaxta kimi baş verib, icra olunub bitmiş, qurtarmış hərəkətləri bildirmək üçün. Bu zaman “müəyyən bir vaxt” ingilis dilində aşağıdakı vasitələr ilə  göstərilə bilər.

a) by 2 o`clock – saat ikiyə qədər, by Sunday – bazar gününə qədər, by the end of the month (year, week) –ayın (ilini, həftənin) sonuna dək, by that time – o vaxtadək və s. kimi zaman bildirən ifadələrlə. Belə ifadələrdə by sözünü dilimizə vaxt göstərən qədər və kimi sözləri ilə tərcümə olunur.

By the end of the year we had learnt to speak French.

He had passed all his exams by Sunday.

b) keçmiş zamanın qeyri-müəyyən forması ilə ifadə olunmuş başqa bir hərəkətlə;

Mirian arrived at 5:00 p.m. but Mr Baker had closed the store.

After she had learned to drive, Alice felt more independent.

We carefully examined the samples which they had sent us.

Tabeli mürəkkəb cümlələrdə keçmiş zamanın bitmiş forması mənadan asılı olaraq həm budaq, həm də baş cümlədə işlədilə bilər. Əgər budaq cümlədə icra olunan hal və hərəkət baş cümlədəki hal və hərəkətdən əvvəl  icra olunmuşsa, belə halda budaq cümlənin xəbəri keçmiş zamanın bitmiş forması ilə ifadə olunur.

She told me that she hadn`t been there before.

Əgər baş cümlədə təsdiq olunan hal və ya hərəkət budaq cümlədəki hal və ya hərəkətdən əvvəl olmuşsa, belə halda baş cümlənin xəbəri keçmiş zamanın bitmiş forması ilə ifadə olunur.

We had not reached the station when it began to rain.

Bundan başqa “müəyyən bir vaxt” başqa cümlələrdə qeyd oluna və ya vəziyyətdən anlaşıla bilər.

I received a letter from my brother yesterday. I had not heard from him for a long time.

Keçmişdə bir-birinin ardınca arası kəsilmədən icra olunmuş hərəkətləri göstərərkən bir hərəkətin digərinən əvvəl icrasına baxmayaraq, keçmiş zamanın qeyri-müəyyən forması işlədilir:

He came home late in the evning. He had supper, read the newspaper and went to bed.

Ancaq hərəkətlərarası ardıcıcıllıq pozularsa, ardıcıl icra olunan hərəkətlərdən əvvəl icra olunmuş hərəkət qeyd olunarsa, bu hərəkət keçmiş zamanın bitmiş forması ilə ifadə olunur.

He came home late in the evening. He had visited the “Place of Shaky Khans” and had been to concret. He had supper, read the newspaper and feeling tired went to bed.

1.   Keçmiş zamanın bitmiş formasının inklusiv işlənməsi də mümkündür. Bu zaman keçmiş zamanın bitmiş forması keçmişdə müəyyən bir andan əvvəl başlanmış, danışıq vaxtına qədər davam edən və həmin anda da davam etməkdə olan hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir. Bu halda hərəkətin başlanğıcını bildirmək üçün since, davam müddətini göstərmək üçün isə for sözönü işlədilir. Keçmiş zamanın bitmiş formasının inklusiv işlənməsi əksər hallarda davamedici zaman formalarında işlədilməyən fellərin keçmiş zamanın davam edib bitmiş formasında işlədilməsinin lazım olduğu məqamlarda işlədilir.

She had learnt French for 2 years.

She had lived in Shaki since she got married.

Keçmiş zamanın bitmiş forması ən çox just, already, yet, never zərfləri ilə işlədilə bilir, məs.:

She had just stepped into her office when the telephone rang.

The film had already begun by the time we got to the cinama.

  After - sonra, when - onda, before - əvvəl bağlayıcıları ilə başlayan budaq cümlələrdəki hərəkət baş cümlədəki hərəkətdən əvvəl icra olunmuşsa, keçmiş zamanın bitmiş forması işlədilir.

After he had completed his project, he took his annual leave.

I had finished my work before he returned.

Bu bağlayıcılar başlayan budaq cümlələrdəki hərəkətin baş cümlədəki hərəkətdən əvvəl icra olunduğunu qeyd etmək ehtiyac yoxdursa, keçmiş zamanın qeyri-müəyyən forması işlədilir:

After he turned off the light, he left the room.

Mürəkkəb cümlələrdə tərkibində scarcely …… when, hardly …… when, no sooner …… than bağlayıcıları olan baş cümlədə keçmiş zamanın bitmiş forması, budaq cümlələrdə isə keçmiş qeyri-müəyyən zaman forması işlədilir. Fikri qüvvətləndirmək naminə bu növ cümlələrdə bəzən inversiya baş verir; xəbərin köməkçi fel hissəsi mübtədadan əvvəldə durur.

He had already reached London when he was called back.

No sooner had he arrived, than he fell ill.

Azərbaycan dilində qarşılığı: Müasir ingilis dilinə xas olan keçmiş zamanın bitmiş forması Azərbaycan dilinə, adətən, uzaq keçmiş zaman forması ilə tərcümə edilir.

I had translated the article by that time yearstaday.

Dünən bu vaxt mən məqaləni tərcümə etmişdim. 

Qeyd:  Budaq cümlələrdə olan keçmiş zamanın bitmiş forması dilimizə feli sifət və feli bağlama vasitəsi ilə də tərcümə edilə bilər.

When the sun had set, we decided to return home.

Günəş batanda biz evə qayıtmağı qərara aldıq.