Keçmiş zamanın qeyri - müəyyən forması (Simple Past)

Düzəldilməsi: Keçmiş zamanın qeyri - müəyyən formasının düzəldilməsi üçün vahid qayda yoxdur. Bu baxımdan ingilis dili felləri üç qrupa bölünür: 1) qaydalı fellər (Regular verbs); 2) qaydasız fellər (İrregular verbs); 3) qarışıq fellər ( Mixed verbs).

Qaydalı fellərin keçmiş zaman qeyri-müəyyən forması –ed suffiksi vasitəsilə düzəldilir; felin məsdər formasında to ədatı atılır və bütün şəxslərdə eyni olaraq felin sonuna –ed suffiksi əlavə edilir, məs.:

I moved.                        We moved. 

You moved.                  You moved.

She/he moved.             They moved.

-ed suffiksi özündən əvvəl gələn səsdən asılı olaraq iki cür oxunur:

1) sait və cingiltili samitlərdən sonra [d], məs.: played [pleid], opened [oupənd];

2) d və t samitlərindən sonra [id], məs.: added [ædid], wanted [wɔntid].

Qaydalı fellərin keçmiş zaman qeyri-müəyyən zaman formasını düzəldərkən aşağıdakı yazı qaydalarına riayət etmək lazımdır.

1. Felin əsası y hərfi ilə qurtararsa və y dan əvvəl samit gələrsə, y hərfi i hərfinə çevrilir, məs.:

To study –studied; to modify –modified; to apply –applied.

Y hərfindən əvvəl sait gəldikdə y hərfi dəyişmir, məs.: to play –played.

2. Fel samitlə qurtararsa və samitdən əvvəl vurğulu qısa sait gələrsə, belə fellərin keçmiş qeyri-müəyyən zaman formasını düzəldərkən son samit qoşalaşır, məs.: to stop –stopped, to plan –planned, to rub –rubbed və s.

Əgər samitlə qurtaran felin son hecası vurğusuzdursa, son samit qoşalaşmır, məs.: to visit –visited, to devolop –developed, to happen –happened.

Felin sonunu r hərfi ilə bitərsə və ondan əvvəl vurğulu sait gələrsə, r hərfi qoşalaşır, məs.: to prefer –preferred.

R hərfindən əvvəl diftonq gəldikdə, r hərfi qoşalaşmır, məs.: to appear –appeared.

Əgər l hərfi vurğulu və ya vurğusuz qısa saitlə müşayət olunursa –ed suffiksi artırılan zaman l hərfi qoşalaşır, məs.: to compel –compelled, to quarrel –quarelled.

Ancaq ingilis dilinin amerikan variantında l hərfi qoşalaşmır; məs.: to travel –traveled, to consel –conseled və s.

Qaydasız fellərin keçmiş qeyri-müəyyən zaman forması məüyyən bir qayda əsasında deyil, müxtəlif yollarla düzəldilir.

Keçmiş zamanın qeyri-müəyyən zaman formasının sual şəklini yaratmaq üçün to do köməkçi felinin keçmiş zaman forması – did köməkçi felindən və to ədatı olmadan əsas məna daşıyan felin məsdərindən istifadə edilir. Did köməkçi feli mübtədadan əvvəl gəlir, məs.: Did we work? Did you work? Did she/he work?

Keçmiş qeyri-müəyyən zaman formasında fellərin inkarını əmələ gətirmək üçün keçmiş zamanda to do (did) felindən və not inkar sözündən istifadə edilir, məs.:

I did not work.                        We did not work.      

You did not work.                   You did not work.

He/she did not work.             They did not work.  

Ümumi suallara qısa təsdiq, cavabı verərkən yes sözündən, müvafiq şəxs əvəzliyi ilə ifadə olunmuş mübtədadan və keçmiş qeyri-müəyyən zamanda to do (did) felindən istifadə edilir.

-Did you write a letter           -Sən dünən məktub yazdın?

  yesterday?

-Yes l did.                             –Bəli.

Ümumi suallara qısa inkar cavab verərkən no inkar sözündən, müvafiq şəxs əvəzliyi ilə ifadə olunmuş mübtədadan və keçmiş qeyri-müəyyən zaman formasında to do (did) felinin inkar şəklindən did not (didn`t) istifadə edilir.

-Did he read this letter                     -O dünən bu məktubu oxudumu?

  yesterday?

-No, he didn`t.                                 –Xeyr.

İnkar sual şəkli iki formada olur.

Did he not read?                              Didn`t he read?

İşlədilməsi: Keçmiş zamanın qeyri-müəyyən zaman forması aşağıda göstərilən hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir:

1. Ümumiyyətlə keçmişdə baş vermiş hərəkətləri bildirmək üçün, məs.:

I wrote the letter and went away.

The nagatiations ended last week.

2.Keçmişdə ardıcıl olaraq baş verən, icra edilən hərəkətləri bildirmək üçün, məs.:

He left the hotel, took a taxi and drove to the theatre.

The manager entered the office, sat down at his desk, and began to look through the morning mail.

3. Keçmişdə təkrarən baş verən, icra edilən hərəkətləri bildirmək üçün, məs.:

He made an entry in his dairy every night.

When l lived in Moscow l went to the Zoo every month.

Keçmişdə müntəzəm olaraq təkrar olunmuş hərəkəti göstərmək üçün used + məsdər və would + məsdər birləşmələrindən istifadə olunur, məs.:

Last winter l used to spend a lof of time in the library.

When she tired of something, she would spend all days locked in her room.

Used + to keçmişdə vərdiş halında olub, təkrar olunan hərəkəti göstərməklə bərabər keçmişdə uzan müddət davam edən hərəkəti də göstərir. Belə halda used + to ifadəsindən sonra to be, to live, to know və s. kimi fellər işlədilir.

I used to know that teacher.       Mən o müəllimi tanıyırdım. (Müəyyən bir     müddət tanış olmuşuq.)

The used to be strong then.     Onlar o zaman güclü idilər. (Bir müddət güclü idilər.)

Sual şəklində adətən used mübtədadan əvvələ gəlir, bəzən də did felindən də istifadə olunur. 

Used you (did you use) to take English lessons every day?

İnkar forma düzəltmək üçün used felindən sonra not inkar ədatı işlədilir, bəzən də did köməkçi felindən istifadə edilir, məs.:

He used not (usen`t, usedn`t) to have dinner at home.

4. Keçmiş qeyri-müəyyən forması bir qayda olaraq yesterday –dünən, last week –keçən həftə, last year –keçən il, two days (weeks, months, years və s) ago –iki gün (həftə, ay, il və s.) əvvəl, once –bir dəfə, once upon time –nə vaxtsa, bir zaman və s. zərf və ya zərf birləşmələri ilə işlədilir; məs.:

Yesterday he came from New York.

The police stopped me on my way home last night.

She saw Tom in the village a few days ago.

In those years we visited each other every week.

Azərbaycan dilində qarşılığı: Keçmiş zamanın qeyri-müəyyən forması Azərbaycan dilinə aşağıdakı fel formaları vasitəsi ilə tərcümə edilir.

1. Şühudi keçmiş zaman forması vasitəsilə;

a) keçmişdə baş vermiş hərəkəti ifadə edərkən, danışan hərəkətin nə zaman və harada icra olunduğunu göstərmək məqsədi güdüldükdə:

Yesterday Lisa and her sister went to the theatre. –Dünən Liza və bacısı teatra getdilər.

We went to the village last week. –Keçən həftə biz kəndə getdik.

b) keçmişdə bir-birinin ardınca baş vermiş hadisələri nəql edərkən;

The teacher entered the room, greeted us and sat down at the table. –Müəllim otağa girdi, bizi salamladı və stol arxasında oturdu.

2. Danışan hərəkətin harada və nə zaman icra olunması ilə maraqlanmadan hərəkətin ancaq nəticəsini göstərmək istədikdə nəqli keçmiş zaman forması vasitəsi ilə.

I read this book in summer.                 –Mən bu kitabı yayda oxumuşam.

Yesterday Gunel and her sister came. –Dünən Günel bacısı ilə bizə         to guest to us.                                                      qonaq    gəlmişdi.

3. Keçmişdə vaxtaşırı təkrar olunan hərəkəti göstərmək üçün indiki zamanın hekayə forması ilə:

When l lived in London l went to the  –Mən Londonda  yaşayanda hər exhibition every Sunday.                             bazar günü sərgiyə gedirdim.

4. Used to + məsdər  və would + məsdər ilə ifadə edilən, keçmişdə arası kəsilməyən davam edən hərəkəti göstərmək üçün bu zaman forması indiki zamanın hekayə forması ilə və qeyri-qəti gələcək zamanın hekayə forması ilə;

I used to know that teacher.                           –Mən o müəllimi tanıyırdım.

Last year l often used to go to the theatre.   –Keçən il mən tez-tez teatra                                                                                                                    gedərdim.

I rarely eat ice cream now but l used –  Mən indi təsadüfən dondurma  to eat it when l was a child                         yeyirəm amma uşaq olanda yeyərdim.